जेम्सची इतिहास आणि साहित्यातील गल्लत

जॉर्ज वाशिंग्टनच्या संदर्भात काही कहाण्या stories त्यावेळी प्रसृत झाल्या होत्या. त्या त्याच्या स्वभावाचे आणि गुणांचे उन्नयन करणाऱ्या आणि त्याच्या लौकिकाला साजेशा होत्या. त्या ऐतिहासिक अभ्यासाच्या पातळीवर टिकत नाहीत अशी कबुली जॉर्ज वाशिंग्टनचे आधुनिक चरित्रकार देतात. त्याचे एक उदाहरण देतो. जोसफ एलिसने (Joseph Ellis) लिहिलेले जॉर्ज वाशिंग्टनचे चरित्र इ. स. २००४ साली प्रकाशित झाले. त्यातून खालील अवतरण घेतले आहे. जॉर्ज वॉशिंग्टनने तिसऱ्या वेळी अध्यक्षपदासाठी उभे राहण्यास नकार दिला. त्याच्या जागी ऍडम्सची निवड झाली.
The last days were spent hosting dinners and dances in his honor. The ceremonials culminated with the Adams inaguration, where somewhat to Adams irritation, more attention was paid to the outgoing than incoming president. Adams reported to Abigail that he thought he heard Washington murmuring under his breath at the end of the ceremony; Ay! I am fairly out and you fairly in! see which of us will be the happiest." But this story is apocryphal' (His Exellency George Washington by Joseph Eillis पृ. २३९ -४०३.) महीपतींच्या साहित्यातील कथा तशाच apocryphal होत्या. याचे भान आधुनिक इतिहास संशोधकांनी ठेवले आहे.
लेनने महीपतीच्या साहित्याबाबत एक मुद्दा मांडला आहे - That the very kernel of the story is obvios, but what is important to note is the fact that muslim opponents are no longer portrayed as Adil Shahis or Mughals (or Nizam Shahis or Qutb Shahis or Siddis), they are simply 'Pathans'. "representing a single block of Islamic opposition to the Hindu community" (पृ ५८)
इतर सर्व भारूड देत बसण्याऐवजी लेनने या फरकाची नोंद घेऊन त्याची कारणमीमांसा केली असती तर ते अधिक सयुक्तिक दिसले असते. महीपतींचा काळ इस. १७१५ ते १७९० असा आहे. ते तारुण्यात असताना ज्या मुसलमान अंमलदाराकडे नोकरीला होते ती नोकरी त्यांनी बाणेदारपणे सोडली होती. त्या दरम्यान पेशव्यांनी दिल्लीच्या बादशहाला नावापुरते ठेवून संपूर्ण मुघल साम्राज्याचा कारभार हाती घेतला होता. अटकेपासून तो आसामपर्यंत त्यांचे सरदार आपले वर्चस्व ठेवून होते. त्यावेळी त्रास देणारा मुख्य शत्रू अहमदशहा अब्दाली आणि नजिबखान रोहिला इ. होते. हे सर्व अफगाणी - पठाण होते. इ. स. १७६१ मध्ये पानिपतचे तिसरे युद्ध झाले. त्याचा परिणाम मराठी राज्यावर घडला. त्यावेळी मराठ्यांचा मुख्य शत्रू अहमदशहा अब्दाली हा पठाणच होता. त्यामुळे हिंदूच्या शत्रूच्या जागी स्थानिक मुस्लिमशाह्यांची नावे न येता "पठाण' आले अशी मीमांसा लेनला करता आली असती.
लेनच्या मते "His (Shivaji) battles are not those of one Maratha chieftain among many, weighing his interests in allying with the namerorous competing Hindu and Muslim powers of the Deccan, but rather the battles of indigenous Hindus opposing an oppressing foreign rule and those collaborators who value their own local power more than their religion and their feedom. ( पृ. ५८)
हे शिवाजी महाराजांचे मूल्यमापन अठराव्या शतकातील उदात्तीकरण आहे. या पूर्वी त्याने लिहिलेच आहे. Thus any portrait of seventeenth - century Maharashtra that pictures Shivaji leading a band of united Hindu liberationists against united Islamic oppressor must be rejected as a gross misrepresentaion. There were many local powers, and local leaders carefully calculated their own interests casting their lot with whatever empire offered them the most wealth and security and upward mobility.' (पृ. ४३)
वरील दोन्ही उतारे एकत्र केले असता लेनला शिवाजी महाराजांचे चित्र उभे करायचे ते म्हणजे एका स्वार्थी, स्वतःचा मानमरातब आणि सामाजिक प्रतिष्ठा उंचाविण्यासाठी कोणत्याही पक्षाची बाजू घेणाऱ्या संधिसाधू लढवय्याचे. त्याला रोहिरेश्वराची शपथ आठवत नाही, ""हे तो श्रींची इच्छा'' जाणवत नाही, त्याला मिर्झा राजा जयसिंगाला पाठविलेले diplomatic letter (प.४१) आठवत नाही, फारसी दूर करून संस्कृताधारीत भाषा, पदव्या देण्याचे धोरण आठवत नाही. तो त्यांचा फक्त उल्लेख करतो. लेन नर्मदेच्या पाण्यात वीस वर्षे बुडून कोरडा राहिलेला गोटा आहे.