जीवनाच्या रंगमंचावरून प्रभाकरपंतांची ‘एक्झिट’

पुणे, दि. १३
‘तो मी नव्हेच’मधला लखोबा लोखंडे, ‘इथे ओशाळला मृत्यू’मधला शहेनशहा औरंगजेब, ‘अश्रूंची झाली फुले’मधला प्रा. विद्यानंद आदी भूमिका आपल्या समर्थ अभिनय कौशल्याने अजरामर करणारे ज्येष्ठ रंगकर्मी नटश्रेष्ठ प्रभाकर पणशीकर यांचे गुरुवारी पुण्यात निधन झाले. ते ७९ वर्षांचे होते. पुण्यातील दीनानाथ मंगेशकर रुग्णालयात त्यांच्यावर उपचार सुरू होते. तेथेच त्यांची प्राणज्योत मालवली.
गेल्या काही दिवसांपासून प्रभाकर पणशीकर यांच्यावर दीनानाथ मंगेशकर इस्पितळात उपचार सुरू होते. त्यांच्या हृदयाच्या कार्यात अडथळे येत होते. वय जास्त असल्याने अवयवांची कार्यक्षमताही कमी झाली होती. त्यामुळे त्यांना व्हेंटिलेटरवर ठेवण्यात आले होते. परंतु, हळूहळू त्यांच्याकडून औषधोपचाराला मिळणारा प्रतिसाद कमी कमी होत गेला आणि आज संध्याकाळी या नटश्रेष्ठाने जीवनाच्या रंगमंचावरून ‘एक्झिट’ घेतली. उद्या शुक्रवारी संध्याकाळी ४ वाजता त्यांच्या पार्थिवावर अंत्यसंस्कार करण्यात येणार आहेत.
आपल्या दमदार आवाजाने आणि अस्खलित वाणीतील शब्दङ्गेकीने रसिकांच्या मनावर अधिराज्य गाजविणारे ‘नटसम्राट’ म्हणजे प्रभाकर पणशीकर ऊर्ङ्ग पंत. वेदशास्त्रसंपन्न घराण्यात जन्माला आलेल्या पंतांनी नाटक या ‘पंचम वेदा’ची आराधना करून रंगभूमीची सेवा तर केलीच पण, त्याचबरोबरीने रसिकांना गेली पंचावन्न वर्षे अपार आनंद दिला.
वेदशास्त्रसंपन्न चतुर्वेदी दशग्रंथी विष्णूशास्त्री पणशीकर यांच्या घरामध्ये १४ मार्च १९३१ रोजी प्रभाकर पणशीकर यांचा जन्म झाला. त्यांनी शालेय शिक्षण पूर्ण केले खरे पण, महाविद्यालयात जाण्याचा योग काही आलाच नाही. शाळेत असतानाच नाटकाचे वेड असलेल्या प्रभाकरपंतांनी वेगवेगळ्या कंपन्यांची नाटके पाहिली. नंतर ठाकूरद्वारच्या गणपती उत्सवात ती नाटके बसविणे आणि त्यामध्ये काम करणे हा त्यांचा छंदच बनला. या वेडापायी त्यांनी घर सोडले. मुंबईच्या रेल्वे कल्चरल ग्रुपतर्ङ्गे नाटक बसवत असताना एका बड्या अधिकार्‍याकडून त्यांना रेल्वेत नोकरी करण्याची विचारणा झाली. परंतु, नाट्यवेडापायी त्यांनी ती संधी नाकारली. याच काळात १३ मार्च १९५५ रोजी ‘राणीचा बाग’ या नाटकात भूमिका करताना त्यांनी प्रथम चेहर्‍यास रंग लावला. अनंत अडचणी, विरोधांना तोंड देत आणि बेकारीचे चटके सोसत वयाच्या पंचविशीत त्यांनी मो. ग. रांगणेकरांच्या ‘नाट्यनिकेतन’ संस्थेमध्ये प्रवेश मिळविला. ‘भटाला दिली ओसरी’ या नाटकातील नवकवीची भूमिका त्यांनी सङ्गाईने आणि ताकदीने उभी करून भविष्यातील उत्तम नट आहोत याची नांदी दिली.
खरे म्हणजे १३ मार्च १९५५ या दिवशी नारायणराव बालगंधर्वांनी रंगभूमीचा निरोप घेतला आणि त्याच दिवशी प्रभाकर पणशीकर या तरुणाने व्यावसायिक नाटकात पदार्पण केले, हा योगायोगच म्हणावा लागेल. कारण, बालगंधर्वांनी आपल्या अभियनसामर्थ्याने मराठी रसिकांवर जसे गारुड केले होते, तसेच पुढे प्रभाकर पणशीकर या अवलियानेही रसिक मनावर अधिराज्य गाजवले. आचार्य अत्रे लिखित ‘तो मी नव्हेच’ या नाटकाचा पहिला प्रयोग १९६२ साली झाला आणि त्यात प्रभाकर पणशीकरांनी साकारलेल्या पाच खणखणीत भूमिकांनी तमाम रसिकांना अक्षरशः वेड लावले. ‘हिच्चि गुंडु वारिमुंडु संकट कुंडु महादेवा’ म्हणत त्यातला लखोबा लोखंडे सर्वप्रथम महाराष्ट्रीय जनतेसमोर हात जोडून उभा राहिला, तेव्हा सगळ्यांनीच पणशीकरांसमोर हात टेकले. मराठी रंगभूमीवरील एका देदीप्यमान कालखंडाची ती सुरुवात होती.