"ज्ञानपीठ' पुरस्कार विजेते ज्येष्ठ साहित्यिक विंदा करंदीकर निवर्तले

विंदास
माझ्या मराठीस। तुमचे चैतन्य।
निघून गेले दैन्य। शब्दांचे।। १।।
शब्दांची भावना। रंग शब्दांचे।
शब्द मराठीचे। गिरविले।।२।।
काव्याची सोबत। सोबत विरुपिका।
शब्दात तुका। डोकावितसे।।३।।
होती सखे सोबती। बालगोपाळ छोटे।
प्रतिभेला फुटे। नवांकुर।।४।।
माय मराठीस। शतकी परंपरा।
आपुला आसरा। वृद्धीसाठी।।५।।
मराठीचा मान। कविता ही वीज।
अमृताशी पैज। नाही कुणाची।।६।।
ज्ञानपीठाचे रूप। झाले विस्तीर्ण।
विंदा तुमचे चरण। थोर थोर।।७।।
असाच घडावा। प्रतिभेचा हुंकार।
शब्द होती थोर। तुमच्या हस्ते।।८।।
माझ्या मराठीस तुम्ही। केले पुन्हा जिंदा।
त्रैलोक्यात विंदा। नव गर्जेल।।९।।
अंतःकरणात आमुच्या। ठेवो तुम्हा देव।
मराठीची ठेव। विंदा तुम्ही।।१०।।

संदीप मणेरीकर
९४२३८१२४३२


मुंबई, दि. १४ - कविता, बालसाहित्य, समीक्षण, अनुवादित साहित्य अशा नानाविध साहित्य प्रांतात मुशाफिरी करणारे आणि मराठी साहित्य विश्वाला तिसरा ज्ञानपीठ पुरस्कार मिळवून देणारे ज्येष्ठ साहित्यिक विंदा करंदीकर यांचे आज सकाळी निधन झाले. ते ९१ वर्षांचे होते. मुंबई येथील भाभा हॉस्पिटलमध्ये त्यांची प्राणज्योत मालवली. विंदा करंदीकर यांचे पार्थिव अंत्यदर्शनासाठी उद्या (सोमवारी) सकाळी ९ ते दुपारी ३ वाजेपर्यंत साहित्य सहवासमधील त्यांच्या घरी ठेवण्यात येणार असून त्यांच्या इच्छेनुसार देहदान करण्यात येणार आहे.
गेल्या महिनाभरापासून त्यांना भाभा हॉस्पिटलमध्ये उपचारासाठी दाखल करण्यात आले होते. विंदांच्या निधनामुळे साहित्य विश्वावर शोककळा पसरली आहे. त्यांच्या निधनाबद्दल अनेक मान्यवर साहित्यिकांनी शोक व्यक्त केला आहे. गोविंद विनायक करंदीकर ऊर्फ विंदा यांनी मराठी साहित्य विश्व समृद्ध केले. त्यांच्या "अष्टदर्शने' या साहित्यकृतीसाठी त्यांना साहित्य क्षेत्रात सर्वोच्च समजला जाणारा ३९ वा ज्ञानपीठ पुरस्कार देऊन २००६ साली गौरवण्यात आले होते. वि. स. खांडेकर आणि कुसुमाग्रज यांच्यानंतर ज्ञानपीठ मिळवणारे ते तिसरे साहित्यिक ठरले. त्याशिवाय कबीर सन्मान, जनस्थान पुरस्कार, कोणार्क सन्मान, केशवसूत पुरस्कार तसेच विद्यापीठांच्या डी.लिटस् अशा पदव्यांनी त्यांना सन्मानित करण्यात आले होते.
जीवनप्रवास
विंदांचा जन्म २३ ऑगस्ट १९१८ रोजी कोकणातील सिंधुदुर्ग जिल्ह्यात झाला. विंदाचे वडील विनायक करंदीकर कोकणात पोंभुर्ला येथे असत. विंदांनी त्यांचे शिक्षण कोल्हापूर येथे पूर्ण केले. हैदराबाद मुक्ती संग्रामात भाग घेतला आणि त्यासाठी तुरुंगवासही भोगला. कोकणच्या आर्थिक मागासलेपणाबद्दल ते संवेदनशील होते. अर्थार्जनासाठी त्यांनी अध्यापन स्वीकारले. बसवेश्वर कॉलेज, रत्नागिरी, रामनारायण रुईया महाविद्यालय, मुंबई, एस.आय.ई.एस. कॉलेज इत्यादी महाविद्यालयांमध्ये ते इंग्रजी विषयाचे प्राध्यापक होते. इ.स. १९७६ मध्ये व्यावसायिक आणि इ.स. १९८१ सालामध्ये त्यांनी स्वेच्छानिवृत्ती पूर्ण लेखनासाठी घेतली. विंदाचे वैयक्तिक जीवन साधे, स्वावलंबी राहिले आहे. त्यांनी स्वातंत्र्य-सैनिकांना मिळणारे वेतनपण कधी स्वीकारले नाही. काटेकोरपणाबद्दल त्यांची भूमिका नेहमी आग्रही राहिली आहे. विंदा करंदीकर यांच्या पत्नी सुमा करंदीकर आणि मुलगी सौ.जयश्री विश्वास काळे हे सुद्धा सामाजिक कार्यात सक्रिय असतात. तसेच त्यांना नंदू आणि उदय असे दोन मुलगे आहेत.